برای دسترسی به مقالات و مجلات مختلف، پلتفرم های آنلاین بهترین و ساده ترین راه هستند. مجلات مختلف در این پلتفرم ها، برای ارائه محتواهای علمی، از قوانین خاص خود پیروی کرده و به روش های متفاوتی مطالب خود را در اختیار مخاطب قرار می دهند. برخی مجلات Open Access هستند یا به اصطلاح دسترسی آزاد دارند و کاربران می توانند بدون پرداخت هزینه ای از آن ها بهره مند شوند. این مورد، به دلیل رایگان بودن و دسترسی کامل دادن به مخاطب، همواره مورد توجه محققان و پژوهشگران بوده است. دسته ی دیگر، دسترسی محدودی برای مجلات عرضه می کنند. در این مقاله، قصد داریم به انواع مجلات open access بپردازیم.
مجله Open Access چیست؟
دسترسی Open Access، یکی از بهترین روش ها برای عرضه ی مقاله برای کاربران است. کاربر بدون نیاز به پرداخت هزینه یا اشتراک، می تواند به محتواهای علمی مجلات دسترسی داشته باشد. مجلات مختلفی دارای مقالات Open Access هستند. برخی مجلات به طور کامل دارای دسترسی آزاد هستند. برخی دیگر بخش هایی از مقاله ها یا بعضی از مقالات را به صورت Open Access ارائه می دهند. به همین دلیل، دسترسی آزاد مفیدترین نوع از انواع دسترسی مجلات به مقاله ها می باشد.
اطلاع از نحوه عرضه مقالات یک مجله، می تواند کمک بزرگی به فیلتر کردن نتایج جستجوی شما در پلتفرم های آنلاین مقاله باشد. به این صورت که می توانید با فیلتر گزینه Open Access، فقط به مقالات و یا مجلاتی دسترسی پیدا کنید که دارای Open Access باشند. این نوع دسترسی به مقاله، گسترش علم در سراسر جهان را ممکن می سازد و افراد زیادی را جذب مطالعه مقالات و مجلات حوزه های مختلف خواهد کرد. انواع مختلفی از مجلات Open Access وجود دارند و هر کدام به نحوی مقالات را عرضه می کنند. در ادامه، انواع مجلات Open Access توضیح داده خواهد شد.
بررسی انواع مجلات Open Access
در مجلات دارای Open Access، کاربر هزینه ای در ازای دسترسی کامل به محتوای مقاله یا مجله پرداخت نمی کند. انواع مجلات Open Access شامل موارد زیر است:
1. دسترسی آزاد طلایی
این مورد کاملا رایگان بوده و دسترسی کامل به مقاله و یا مجله بدون نیاز به پرداخت هزینه خواهد بود. ما توسط نویسنده هزینه های انتشار آن APC (Article processing charge) باید ساپورت شود.
مثال: springer Open Access journals ،MDPI journals
2. دسترسی آزاد نقره ای
معمولا در مجلات محدود منتشر می شوند اما بنا به دلایلی در شرایط خاص یا برای مدتی به طور آزاد در اختیار کاربران قرار می گیرد.
مثال: Elsevier،springer
3. دسترسی آزاد سبز
نویسنده و ناشر بخشی از مقاله خود را در اختیار موسسات یا پایگاه های انتخابی خودش قرار می دهد. این مقاله ممکن است در منابع دیگر دارای دسترسی آزاد نباشد و دسترسی به آن مشمول هزینه شود.
مثال: arxiv ،PubMed central
4. دسترسی آزاد برنزی
به طور آزاد و غیر رسمی در منابع پراکنده منتشر می شوند. این نوع مقالات رایگان اند اما برخلاف نوع طلایی، به طور مرتب و مستمر و رسمی منتشر نمی شوند. دسترسی به ای مقالات ممکن است در آینده محدود شود یا حذف شود.
مثال: Elsevier ،springer
5. دسترسی آزاد hybrid
ترکیبی از دسترسی آزاد و اشتراکی است. مجلات به صورت اشتراکی منتشر می شوند، اما نویسندگان می توانند با پرداخت APC مقالات خود را به صورت دسترسی آزاد در این مجلات منتشر کنند. این موضوع به خود نویسندگان بستگی خواهد داشت.
مثال: مجلات Elsevier،Wiley و springer
6. دسترسی آزاد gold self-archiving
در دسترسی آزاد خود انتشاری طلایی، نویسندگان مقاله خود را به صورت مستقل در یک پلتفرم منتشر می کنند و مجله خاصی وجود ندارد.
مثال: arxiv ،research gate
7. دسترسی آزاد institutional یا موسسه ای
دانشگاه ها یا موسسات با تهیه اشتراک مجلات غیر رایگان، امکان استفاده از مجلات را به دانشجویان می دهند. دانشجویان می توانند با دسترسی به کتابخانه موسسه یا دانشگاه خود، از این مجلات استفاده کنند و برای آن ها هزینه ای نخواهد داشت.
مثال: پایگاه های دانشگاهی مختلف
8. دسترسی آزاد الماسی (Diamond)
تفاوت دسترسی آزاد الماسی با طلایی این است که در دسترسی آزاد الماسی، نویسنده یا منتشر کننده هزینهAPC را پرداخت نمی کند و هم برای نویسنده و هم برای مخاطب رایگان است. APC توسط موسسات مختلف ساپورت می شود. به صرفه ترین نوع دسترسی ازاد دسترسی الماسی خواهد بود.
مثال: cultural anthropology، knowledge unlatched
9. دسترسی آزاد با تاخیر (Delayed)
مجلات پس از مدتی (حدود 1 سال یا کمتر) پس از انتشار به صورت دسترسی آزاد عرضه می شوند.
مثال:Wiley ،springer link
میزان پراکندگی انواع مجلات Open Access
برای این که دیدگاه مناسبی از انواع مجلات Open Access ارائه دهیم، میزان و درصد تقریبی هر کدام از دسته بندی های آن ها را ارائه می دهیم. همان طور که مشاهده می کنید، درصد قابل توجهی از مجلات دارای دسترسی آزاد طلایی هستند. دسترسی آزاد سبز و hybrid بعد از طلایی، بیشترین تعداد مجلات را پوشش می دهند.
مزایا و معایب انواع مجلات Open Access
از مزایای مقالاتی که دارای دسترسی آزاد هستند، می توان به این اشاره کرد که مقاله، مجله و نویسنده می توانند از citation و ضریب تاثیر بالاتری برخوردار باشند. این مورد به دلیل بازدید های بیشتر از مجله یا مقاله دارای دسترسی آزاد رخ می دهد. همچنین دسترسی آزاد از هزینه های بالا برای دسترسی به مقاله پیشگیری می کند. مجلاتی که هم برای مخاطب رایگان است و هم برای منتشر کننده بدون نیاز به APC منتشر می شود(دسترسی آزاد الماسی)، برای هر دو طرف این مسئله را راحت تر می کند.
از معایب دسترسی آزاد می توان به این اشاره کرد که در دسترسی آزاد، ممکن است هزینه های تحمیل شده به نویسندگان برای انتشار (APC) به صرفه نباشد. همچنین مقالات به دلیل نظارت و داوری کمتر، ممکن است از کیفیت و اعتبار بالایی برخوردار نباشند.
سخن پایانی
در عرصه های پژوهش و تحقیق، منابعی که از آن استفاده می کنیم می تواند بسیار مهم باشد. بنابراین لازم است که از دسته بندی انواع مجلات Open Access یا محدود آگاهی داشته باشیم. این امر، هدف ما را در مطالعه مقالات مختلف واضح تر می سازد و در هزینه و وقت ما صرفه جویی می شود. به دلیل همین اهمیت، در این مقاله به انواع مجلات Open Access پرداختیم.