دسترسی Open Access یا دسترسی آزاد و انواع آن – راهنمای جامع

اگر در پایگاه های عرضه مقاله به جست و جوی مقاله بپردازید، روش های مختلفی برای دسترسی به مقاله خواهید یافت. این دسترسی ها ممکن است محدود و یا آزاد باشند. آگاهی از نحوه ارائه مقاله توسط منبع و یا پایگاه، می تواند کمک شایانی به تصمیم گیری شما برای مطالعه مقاله و یا دانلود آن بکند. در این مقاله، به پاسخ این سوال که دسترسی Open Access چیست و انواع و مزایای آن پرداخته و شما را در این زمینه راهنمایی می کنیم.

انواع دسترسی ها به مقاله

همان طور که اشاره شد، پایگاه ها و موسسات عرضه مقاله و مجله، سیاست های متفاوتی برای دسترسی به مقالات در نظر می گیرند. 2 نوع کلی دسترسی شامل “دسترسی آزاد یا Open Access و دسترسی محدود می باشد و در انواع دسترسی مجلات، به صورت کامل شرح داده ایم.

دسترسی آزاد به مقاله

دسترسی آزاد مقاله به معنای رایگان بودن آن برای عموم می باشد. به عبارت دیگر برای دانلود و یا مطالعه مقاله هزینه ای متقبل نخواهید شد. این نوع از دسترسی، همواره مورد توجه محققان و پژوهشگران بوده است. مقالات open access، می توانند به طور کامل یا بخشی از مقالات را شامل شوند. دسترسی آزاد، خود شامل انواع مختلفی از جمله “دسترسی آزاد طلایی، نقره ای، سبز، برنزی و الماسی” است که در ادامه مقاله به طور کامل توضیح داده خواهد شد.

دسترسی محدود به مقاله

در این نوع دسترسی، مخاطب برای مطالعه مقاله باید هزینه ای بپردازد و یا اشتراک تهیه کند. می توان از اشتراک دانشگاهی و موسسه ای که در اختیار محققان قرار می گیرد، استفاده نمود. به طور کلی این نوع از مقاله مشمول هزینه دسترسی خواهد شد. 

در این مقاله، هدف ما بررسی و توضیح مقالات Open Access می باشد.در صورتیکه می خواهید بدانید مقاله ی open access چیست و مزایای آن چیست با ادامه مطلب همراه شوید.

دسترسی Open Access چیست؟

دسترسی Open Access یا دسترسی آزاد به معنای رایگان بودن مقالات یک مجله یا یک مقاله خاص برای عموم می باشد. به عبارت دیگر برای دسترسی به آن مقالات، نیاز به پرداخت هزینه و یا خریدن اشتراک نیست. نویسنده، نویسندگان و یا ناشران مقاله یا مجله، آن ها را با دسترسی آزاد منتشر کرده اند. این نوع از دسترسی، همواره مورد توجه محققان و پژوهشگران بوده است و کمک بزرگی به گسترش علم و پژوهش کرده است.  مجلات Open Access، می توانند به طور کامل یا بخشی از مقالات را شامل شوند.

انواع دسترسی Open Access

انواع مختلفی از مقالات Open Access وجود دارد که شامل دسته بندی زیر است:

• Gold Open Access: کاربران برای دسترسی به مقالات با دسترسی آزاد طلایی، هزینه ای پرداخت نخواهند کرد. دسترسی به محتوای کامل آن ها به طور رایگان و برای عموم قابل دسترسی است. اما نیاز به ساپورت هزینه های انتشار مقاله خواهد داشت.
• Silver Open Access: مقالات با دسترسی آزاد نقره ای، در شرایط خاص و یا در مدت زمان خاصی به طور رایگان عرضه می شوند.
• Green Open Access: مقالات دسترسی آزاد سبز، در مجلات یا پایگاه های خاصی به طور رایگان قابل دسترسی هستند. در بقیه پایگاه ها رایگان نیستند.
•  Bronze Open Access: مقالات دسترسی آزاد برنزی به شکل غیر رسمی در منابع مختلف به طور رایگان عرضه می شوند. اما به طور مرتب و مستمر و رسمی منتشر نمی شوند. دسترسی به این مقالات ممکن است در آینده دارای محدودیت باشد.
• Diamond Open Access: در دسترسی آزاد الماسی، همانند دسترسی طلایی، مقاله برای کاربر به طور رایگان عرضه خواهد شد. اما در دسترسی آزاد طلایی نویسنده نیاز به پرداخت هزینه های انتشار یا داشتن اسپانسر است. در این نوع مقالات، نه ناشر و نه کاربر متقبل هزینه ای نمی شوند و برای هر دو طرف رایگان است.

مزایا و معایب دسترسی آزاد یا Open Access

دسترسی آزاد مقالات، ضمن راحت بودن دسترسی، دارای مزایا و معایبی خواهد بود که بهتر است قبل از استفاده از منابع open access از آن ها آگاهی داشته باشیم.

از مزایای Open Access بودن مقالات، همین موضوع که دسترسی راحت به آن وجود دارد، بسیار مهم و قابل توجه است. افراد با داشتن حداقل امکانات و بدون هزینه خاصی می توانند به مطالعه یا انتشار مقالات بپردازند. تاثیر این موضوع روی گسترش علم و پژوهش در جهان بر کسی پوشیده نیست. افراد به راحتی می توانند از مطالب علمی استفاده کنند.

یکی دیگر از مزایای این نوع مقالات، این است که باعث افزایش citation و ضریب تاثیر مجلات می شود. زیرا بازدید مقالات به دلیل دسترسی آزاد، بالا می رود و به افزایش اعتبار مجله و نویسنده می انجامد. این مسئله، به افزایش ساپورت ها و همکاری های بین المللی منجر می شود. با دسترسی آزاد، تحقیقات و نتایج آن ها در دسترس افراد بیشتری قرار می گیرد و انتقادات و نظرات نسبت به آن، باعث می شود علم پیشرفت کند. همچنین علوم مختلف به دلیل در دسترس عموم بودن، تاثیر مسائل مالی روی پژوهش ها کاهش می یابد و نتایج دقیق تری ایجاد می شود. 

و اما از معایب مقالات Open Access، می توان به این اشاره کرد که مقالات دارای دسترسی آزاد کمتر مورد داوری های معتبر قرار می گیرند. پس اعتبار آن ها می تواند پایین باشد و پایین بماند. بعضی مقالات رایگان ارائه می شوند، اما همچنان هزینه های انتشار بالایی را روی دست نویسندگان می گذارند. به همین دلیل، می تواند به ضررهای مالی برای ناشران و نویسندگان منجر شوند. در برخی از موارد، این مقالات دسترسی به متن کامل را نمی دهند و بخشی از آن مثلا چکیده آن دارای دسترسی آزاد است. این موضوع نیز می تواند برای محققان چالش برانگیز باشد.

به طور کلی، دسترسی آزاد دارای مزایای بسیاری است که باعث می شود از معایب آن چشم پوشی کرد. برای این که از دسترسی آزاد مقالات بتوانید بهترین استفاده را بکنید، انتخاب درست ژورنال و مقاله با توجه به اهداف پژوهشی شما بسیار مهم خواهد بود. اگر مقاله مدنظر شما دسترسی آزاد نداشته باشد، می توانید از طریق دانلود مقاله فیلینکو، برای دسترسی به مقاله اقدام نمایید. اگر پس از جستجوی مقاله، در آرشیو فیلینکو آن را نیافتید، با کارشناسان ما در ارتباط باشید تا در سریع ترین فرصت، مقاله را در اختیار شما قرار دهند.

پنج منبع برتر مقالات دسترسی آزاد

Directory of Open Access Journals (DOAJ)

وب‌سایت: doaj.org
دایرکتوری مجلات دسترسی آزاد (DOAJ) یکی از جامع‌ترین شاخص‌های مجلات دسترسی آزاد در سراسر جهان است که در سال 2003 در دانشگاه لوند سوئد راه‌اندازی شد. این پلتفرم بیش از 15,000 مجله بررسی‌شده توسط همتایان را در حوزه‌های مختلف علمی، فناوری، پزشکی، علوم اجتماعی و انسانی پوشش می‌دهد. DOAJ با هدف ارتقای دسترسی آزاد به محتوای علمی با کیفیت، مجلات را بر اساس سیاست‌های دسترسی آزاد، کیفیت ویراستاری و شفافیت بررسی می‌کند. این منبع به دلیل استقلال و عدم دریافت هزینه برای نمایه‌سازی، گزینه‌ای قابل اعتماد برای محققان است.

PubMed Central (PMC)

وب‌سایت: ncbi.nlm.nih.gov/pmc
پاب‌مد سنترال (PMC) آرشیوی دیجیتال و رایگان برای مقالات علمی در حوزه علوم زیستی و پزشکی است که توسط مؤسسه ملی سلامت آمریکا (NIH) مدیریت می‌شود. این منبع شامل میلیون‌ها مقاله دسترسی آزاد است که عمدتاً از مجلاتی با بررسی همتایان یا نسخه‌های پیش‌چاپ تأمین می‌شوند. PMC به دلیل تمرکز بر تحقیقات پزشکی و زیستی، برای پژوهشگران این حوزه‌ها بسیار ارزشمند است و امکان دسترسی به مقالات با کیفیت بالا را بدون هزینه فراهم می‌کند.

arXiv

وب‌سایت: arxiv.org
آرشیو (arXiv) یک مخزن دسترسی آزاد برای پیش‌چاپ‌های علمی در رشته‌هایی مانند فیزیک، ریاضیات، علوم کامپیوتر، زیست‌شناسی کمی، مهندسی برق و اقتصاد است. این پلتفرم که در سال 1991 تأسیس شد، بیش از 2 میلیون مقاله را میزبانی می‌کند که قبل از انتشار رسمی در مجلات، در دسترس عموم قرار می‌گیرند. اگرچه مقالات arXiv معمولاً بررسی همتایان نشده‌اند، اما به دلیل سرعت انتشار و دسترسی گسترده، برای محققانی که به دنبال جدیدترین پژوهش‌ها هستند، منبعی کلیدی است.

Social Science Research Network (SSRN)

وب‌سایت: ssrn.com
شبکه تحقیقات علوم اجتماعی (SSRN) پلتفرمی برای انتشار و دسترسی آزاد به مقالات علمی در رشته‌های مختلف، به‌ویژه علوم اجتماعی، اقتصاد، حقوق و مدیریت است. این منبع که متعلق به Elsevier است، امکان دسترسی به مقالات پیش‌چاپ و نسخه‌های منتشرشده را فراهم می‌کند. SSRN به دلیل ایجاد شبکه‌ای برای همکاری و اشتراک‌گذاری پژوهش‌ها، به‌ویژه در میان محققان علوم اجتماعی، بسیار محبوب است و به گسترش دسترسی آزاد به دانش کمک می‌کند.

Open Access Button

وب‌سایت: openaccessbutton.org
دکمه دسترسی آزاد (Open Access Button) ابزاری رایگان و قانونی است که به کاربران کمک می‌کند تا مقالات علمی دسترسی آزاد را به سرعت پیدا کنند یا در صورت عدم دسترسی، از نویسندگان درخواست دسترسی کنند. این سرویس با استفاده از افزونه‌های مرورگر یا وب‌سایت خود، مقالات را از مخازن نهادی، پایگاه‌های داده قانونی مانند Unpaywall و سایر منابع جستجو می‌کند. این ابزار به دلیل سهولت استفاده و تعهد به دسترسی آزاد، به‌ویژه برای دانشجویان و محققانی که با موانع مالی مواجه‌اند، بسیار کاربردی است.

سخن پایانی

یکی از بهترین منابع برای شروع پژوهش، استفاده از مقالات و مجلات دارای دسترسی آزاد است. مقالات دسترسی آزاد، باعث می شوند محقق بداند که دنبال چه چیزی خواهد بود و اهداف وی را مشخص خواهد کرد. محقق با مطالعه منابع open access مطالب هدف محقق را برای مطالعه و ادامه پژوهش خواهد یافت. بدین ترتیب، تلاش های بهینه و مفید را رقم خواهد زد. در این مقاله، به سوال دسترسی open access چیست و مزایای آن و معایب آن و “انواع دسترسی open access پاسخ داده شد. امیدواریم مفید واقع شده باشد.